Nhà hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh tại khu Viêm Xá, phường Hòa Long, thành phố Bắc Ninh.
Kiến trúc ấn tượng với tầm nhìn hiện đại
Từ năm 2022 đến nay, ai đến thành phố Bắc Ninh đi tham quan hoặc làm việc cũng đều được giới thiệu và đưa đến Nhà hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh. Công trình khánh thành vào cuối năm 2019, nhưng vì dịch bệnh Covid nên mới mở cửa phục vụ du khách được hơn một năm qua.
Nhà hát nằm trên diện tích rộng hơn 19.000m2 tại khu Viêm Xá, phường Hòa Long, thành phố Bắc Ninh. Địa phương này trước đây là thôn Viêm Xá, xã Hòa Long, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh. Tên dân gian mà những thế hệ trước kia gọi là làng Diềm. Đến bây giờ, trong giao tiếp hằng ngày, người ta vẫn quen gọi bằng cái tên xưa cũ thân thương ấy. Năm 2007, Hòa Long được sáp nhập về thành phố Bắc Ninh, sau đó trở thành phường nhưng nhiều kiến trúc làng xã xưa kia vẫn còn được bảo tồn và trở thành những di tích văn hóa, lịch sử quý giá.
Vào cuối tháng 4 vừa qua, Hội kiến trúc sư Việt Nam đã trao tặng giải Bạc - giải thưởng kiến trúc quốc gia năm 2022-2023, cho công trình Nhà hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh.
Công trình được xây dựng theo phong cách hiện đại kết hợp truyền thống với mái che dài hơn 60m cong cong như mái đình làng Việt. Phía dưới có những hình khối cách điệu như chiếc nón ba tầm tạo nên sắc thái riêng của nhà hát ở vùng Kinh Bắc. Trong quy hoạch và xây dựng thì bên cạnh có hồ nước lớn, gọi là hồ bán nguyệt để hát quan họ trên thuyền vào những dịp lễ, tết.
Phía trước cửa chính có sân và vườn hoa rộng lớn nối liền khu vui chơi và đường đi bộ. Ngoại cảnh có nhiều cây xanh, trong đó có cây đa, cây tre, trúc đã tạo ra một không gian mang đậm màu sắc của làng quê Bắc Bộ. Người dân trong tỉnh và du khách khi có dịp ghé thăm nhà hát sẽ vừa được tham quan, ngắm cảnh và chụp ảnh lưu niệm.
Nhà hát mở cửa vào giờ hành chính, những khi có chương trình biểu diễn hoặc có đoàn tham quan thì mở cửa phục vụ cả buổi tối và những ngày nghỉ, dịp lễ, tết. Riêng khu vực khuôn viên bên ngoài thì mở cửa quanh năm, cả ngày và đêm để người dân đi lại tập thể dục và trẻ em có nơi vui chơi.
Tọa lạc ở trung tâm của làng Diềm, ngôi làng cổ ven sông Cầu, cũng là quê hương sản sinh ra Dân ca Quan họ đã được UNESCO vinh danh là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Hiện ở đây đã xây dựng nhà thờ Thủy tổ quan họ để tưởng nhớ các thế hệ xa xưa đã tạo ra những điệu hát tha thiết, trữ tình truyền lại đến đời nay. Nơi đây còn có Đền Giếng, chùa Hưng Phúc, đặc biệt là đình Diềm có từ thời Lê. Cùng với Nhà hát Dân ca Quan họ, các di tích ở đây đã tạo nên một quần thể kiến trúc văn hóa đẹp và nhiều ý nghĩa để thu hút mọi người đến đây vừa đi lễ và tìm hiểu về văn hóa, lịch sử. Nhà hát ở trong làng cổ như một đòn bẩy mạnh mẽ để thúc đẩy phát triển du lịch văn hóa ở địa phương, đồng thời tạo ra một sản phẩm du lịch đặc biệt hấp dẫn cho du khách gần xa.
Làm mới để phát triển, bảo tồn và lan tỏa di sản
Theo đề án “Phát huy giá trị di sản gắn với du lịch trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030”, Nhà hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh xác định trở thành điểm đến du lịch, định kỳ tổ chức các hoạt động biểu diễn nghệ thuật; giao lưu văn hóa quan họ và các loại hình nghệ thuật dân gian trong và ngoài nước; trưng bày và triển lãm không gian văn hóa quan họ; thường xuyên mở cửa phục vụ khách tham quan du lịch. Về lâu dài, những người làm quản lý trong ngành văn hóa và giáo dục của Bắc Ninh cũng mong muốn nơi đây trở thành một địa điểm học ngoại khóa bổ ích và hấp dẫn cho học sinh và sinh viên trong tỉnh.
Theo kế hoạch biểu diễn, từ ngày 27/5/2023, Nhà hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh sẽ đều đặn tổ chức chương trình biểu diễn vào tối thứ bảy hằng tuần. Hằng tháng, vào ngày mùng một âm lịch, lúc 16 giờ sẽ tổ chức hát quan họ tại hồ bán nguyệt, bên cạnh nhà hát. Vào những dịp lễ, tết như 30/4, 19/5, 2/9..., sẽ có những chương trình biểu diễn quan họ với quy mô lớn hơn kết hợp với phố đi bộ và các trò chơi dân gian. Các chương trình hát quan họ được đạo diễn và dàn dựng công phu, bài bản trên một không gian diễn xướng rộng lớn, sang trọng và độc đáo đã tạo ra nét đặc sắc cho di sản đặc biệt này. Người dân và du khách có thể cập nhật thông tin chi tiết về các buổi hát quan họ trên trang thông tin của Nhà hát, qua đài, báo địa phương hoặc qua các nền tảng xã hội.
Bà Nguyễn Thị Tín, cựu chiến binh ở khu Viêm Xá, phường Hòa Long, bày tỏ: “Tôi thấy rất vui và tự hào vì ở một làng quê vốn thuần nông mà nay lại có nhà hát mới to đẹp thu hút nhiều khách đến tham quan, tạo nên diện mạo và những cơ hội phát triển cho vùng đất này. Người dân ở đây đã hiểu về những giá trị văn hóa đang lưu giữ trên quê hương mình và đã bắt đầu biết làm du lịch, biết tuyên truyền và khơi gợi cho giới trẻ hiểu hơn về những điều tốt đẹp ngay ở nơi mình sinh sống”.
Dân ca Quan họ đã trở thành một sản phẩm đẹp, góp phần nâng cao đời sống văn hóa tinh thần của người dân, đồng thời cũng hình thành nên những phẩm cách tốt đẹp, và từ đó tạo ra những “người quan họ”. Những thiết chế văn hóa mới mà Bắc Ninh đang xây dựng và triển khai đã nâng tầm Dân ca Quan họ, tạo cơ hội và điều kiện để di sản hoàn thành tốt vai trò và xứ mệnh.
