Gạo được bày bán tại siêu thị ở Bangkok, Thái Lan. Ảnh minh họa: AFP/TTXVN
Gạo là lương thực rất quan trọng đối với chế độ ăn của hàng tỷ người ở châu Á và châu Phi. Loại ngũ cốc này đóng góp tới 60% tổng lượng calo cho người dân ở các vùng của Đông Nam Á và châu Phi. Tỷ lệ này tăng lên 70% ở các quốc gia như Bangladesh (Băng-la-đét).
Đợt tăng giá mới nhất làm gia tăng căng thẳng trên thị trường lương thực toàn cầu, vốn đã bị ảnh hưởng bởi thời tiết khắc nghiệt và xung đột leo thang giữa Nga và Ukraine (U-crai-na). Gạo trắng Thái Lan 5% tấm tiêu chuẩn châu Á đã tăng lên tới 648 USD/tấn trong tuần này, chủ yếu do thời tiết khô hạn đe dọa vụ mùa của quốc gia Đông Nam Á này. Giá cũng tăng sau khi nước xuất khẩu hàng đầu Ấn Độ - chiếm 40% lượng gạo xuất khẩu trên thế giới - áp lệnh cấm xuất khẩu gạo trắng (trừ gạo thơm hạt dài basmati) để bảo vệ thị trường nội địa.
Ông Joseph Glauber, thành viên cao cấp tại Viện Nghiên cứu Chính sách Lương thực Quốc tế ở Washington (Mỹ), nhận định giá gạo cao hơn sẽ góp phần gây ra lạm phát lương thực, đặc biệt là đối với các hộ gia đình nghèo ở các quốc gia tiêu thụ gạo lớn ở châu Á. Theo ông, các quốc gia thường tiếp bước khi một quốc gia áp đặt lệnh cấm xuất khẩu và người nghèo trên thế giới là những người thua thiệt nhiều nhất.
Lo ngại gia tăng về nguồn cung toàn cầu thắt chặt hơn cũng đang làm leo thang rủi ro về làn sóng bảo hộ thương mại mới, khi các chính phủ tìm cách đảm bảo dự trữ lương thực. Sự quay trở lại của hiện tượng khí hậu El Niño có thể gây khô hạn cho các vụ lúa phụ thuộc nhiều vào nguồn nước ở châu Á càng làm trầm trọng thêm những lo ngại đó.
Ông Peter Timmer, Giáo sư danh dự tại Đại học Harvard (Mỹ), nhà nghiên cứu về an ninh lương thực trong nhiều thập kỷ qua và từng làm việc với các chính phủ châu Á về phản ứng chính sách của họ trong cuộc khủng hoảng lương thực năm 2008, dự báo giá gạo có thể tăng thêm 100 USD/tấn trong vòng 6-12 tháng tới.
Theo ông Timmer, vấn đề đặt ra lúc này là liệu giá tăng sẽ diễn ra từ từ, giúp người tiêu dùng có thời gian điều chỉnh mà không hoảng loạn, hay giá sẽ tăng đột biến lên 1.000 USD/tấn thậm chí cao hơn hay không.
Hầu hết gạo trên thế giới được trồng và tiêu thụ ở châu Á, nơi nông dân đang phải vật lộn với nắng nóng và hạn hán. Thái Lan, nước xuất khẩu gạo lớn thứ hai thế giới, đang khuyến khích nông dân chuyển sang các loại cây trồng cần ít nước hơn, trong khi nông dân ở các vùng sản xuất lúa gạo hàng đầu của Indonesia đang trồng ngô và cải bắp để đề phòng hạn hán.
Trong khi đó, nhà kinh tế cấp cao của Tập đoàn Ngân hàng Đầu tư Maybank tại Singapore (Xin-ga-po) Chua Hak Bin cho biết, rủi ro lớn nhất là liệu El Niño và biến đổi khí hậu có làm gián đoạn sản xuất nông nghiệp và đẩy lạm phát lương thực lên cao hơn hay không. Theo ông, điều này có thể kích hoạt nhiều chính sách bảo hộ hơn, bao gồm kiểm soát xuất khẩu. Từ đó, tình trạng thiếu lương thực toàn cầu và áp lực giá cả càng trầm trọng thêm .
Ông Chua Hak Bin nhận định các nền kinh tế thị trường mới nổi dễ bị tổn thương hơn trước những cú sốc giá lương thực như vậy do thực phẩm đóng vai trò lớn hơn trong giỏ hàng tiêu dùng. Tuy nhiên, các biện pháp kiểm soát giá cả nghiêm ngặt do chính phủ thực thi cũng như trợ cấp lương thực ở nhiều quốc gia tiêu thụ có thể giúp kiềm chế phần nào lạm phát.