'Đại học gặp thách thức rất lớn về tài chính khi tự chủ'

Tại hội nghị Tổng kết năm học 2022-2023 và triển khai nhiệm vụ năm học 2023-2024 do Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức chiều 18/8, PGS.TS Vũ Hải Quân cho biết tự chủ đại học ghi nhận nhiều kết quả tích cực.

Như tại Đại học Quốc gia TP HCM, 6 trường thành viên đã tự chủ chi thường xuyên (chi lương, phụ cấp, dịch vụ công cộng, sửa chữa tài sản...). Trường nằm trong top 1.000 đại học hàng đầu thế giới, 126 chương trình đào tạo đã đạt chuẩn kiểm định quốc tế. Năm ngoái, Đại học Quốc gia TP HCM công bố gần 2.400 bài báo quốc tế trong danh mục Scopus, chiếm hơn 12% tổng số công bố của cả nước.

Tuy nhiên, ông Quân nhìn nhận tiến trình tự chủ đại học ở Việt Nam thời gian qua gặp thách thức rất lớn như: nguồn thu chủ yếu dựa vào học phí; chính sách cho sinh viên vay còn rất hạn chế, cả về diện được vay lẫn quy trình thủ tục, định mức và thời hạn vay; một số quy định về pháp luật chưa đồng bộ, chưa thúc đẩy tự chủ đại học; mất cân đối trong lĩnh vực ngành nghề đào tạo khi ít sinh viên chọn ngành khoa học, kỹ thuật công nghệ.

"Nếu không có hệ thống giải pháp đồng bộ, những thách thức này sẽ giới hạn cơ hội tiếp cận giáo dục đại học của một bộ phận không nhỏ sinh viên có hoàn cảnh khó khăn, khiến các trường chạy theo những ngành dễ tuyển sinh, làm mất cân đối nguồn nhân lực trong chiến lược phát triển quốc gia", ông Quân nói.

Ông Vũ Hải Quân chia sẻ tại hội nghị tổng kết năm học chiều 18/8. Ảnh: MOET

Lãnh đạo Đại học Quốc gia TP HCM đưa ra nhiều kiến nghị, trong đó có việc nhà nước tăng đầu tư cho giáo dục đại học.

Theo Bộ Tài chính, năm 2020 ngân sách chi cho giáo dục đại học ở Việt Nam chưa đến 17.000 tỷ đồng, chiếm 0,27% GDP. So với 38 quốc gia thuộc Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD), tỷ lệ này của Việt Nam thấp hơn cả. Trung bình của các nước OECD dành cho giáo dục đại học là hơn 0,93% GDP.

Hồi tháng 4 năm nay, nhóm nghiên cứu của World Bank cũng khuyến nghị Việt Nam cần nâng mức chi cho giáo dục đại học lên ít nhất 0,8-1% GDP trước 2030.

Ông Quân cho rằng bên cạnh đầu tư chiều sâu cho cơ sở vật chất, phòng thí nghiệm, nhà nước cần quan tâm đầu tư trực tiếp cho con người thông qua các đề tài, dự án.

"Thực tế các phòng thí nghiệm chỉ hoạt động hiệu quả khi nó được vận hành bởi những nhà khoa học giỏi", ông Quân chia sẻ.

Ngoài ra, nhà nước cần có lộ trình điều tiết ngân sách đối với các trường đại học tự chủ, theo hướng chỉ dừng cấp ngân sách chi thường xuyên sau khi trường đã tự chủ xong một chu kỳ đào tạo (4-5 năm). Nếu chưa tăng được học phí, nhà nước nên cấp bù phần này.

Ông Quân cũng kiến nghị sớm hoàn thiện các thể chế chính sách pháp luật để thúc đẩy hợp tác PPP (đầu tư theo hình thức đối tác công tư), nghiên cứu chuyển giao khoa học và công nghệ, thúc đẩy văn hóa hiến tặng.

Một giải pháp nữa để tháo gỡ khó khăn cho các đại học khi tự chủ, theo ông là thực hiện cơ chế nhà nước đặt hàng đào tạo. Đào tạo và nghiên cứu ở trường đại học cần được gắn với các nhiệm vụ chiến lược quốc gia, nhiệm vụ phát triển vùng của đất nước; giúp tạo ra sự hài hòa trong nhu cầu của người học, chuẩn bị cho nguồn nhân lực trong tương lai gần và tránh "khủng hoảng thừa" lẫn "khủng hoảng thiếu".

Các ngành mà ông Quân đề xuất được đặt hàng đào tạo gồm nhóm khoa học tự nhiên, khoa học xã hội, văn hóa - nghệ thuật và một số lĩnh vực khác như nông nghiệp, địa chất, hải dương học...

Về phía sinh viên, để hỗ trợ những em có hoàn cảnh khó khăn, ông Quân kiến nghị mở rộng diện được vay của ngân hàng chính sách; điều chỉnh mức vay (hiện là 4 triệu đồng/tháng) để sinh viên có thể chi tiêu bằng nhóm trung bình của xã hội và đủ tiền nộp học phí. Ngoài ra, lãi suất cho sinh viên vay giảm về 3-4% năm (hiện khoảng 5-6%) hoặc chia theo lộ trình (thời gian đi học được lãi suất ưu đãi 3-4% năm; sau khi ra trường thì mức cao hơn). Thời gian vay tối thiểu cũng cần được điều chỉnh thành 15 năm hoặc gấp 3 lần thời gian học, ví dụ học 4 năm được vay và trả nợ vay tối đa là 12 năm. Bên cạnh đó, ông đề xuất nghiên cứu và sớm ban hành chính sách cho sinh viên vay thương mại.

Đến tháng 8/2022, cả nước có 141/232 trường đủ điều kiện tự chủ theo quy định của Luật Giáo dục đại học. Tùy mức độ tự chủ, các trường bị cắt một phần hoặc hoàn toàn đầu tư từ ngân sách, khiến học phí chiếm 50-90% tổng nguồn thu.

Dù vậy, ba năm qua, các trường đại học không được tăng học phí. Điều này dẫn đến nhiều khó khăn cho các trường trong việc đầu tư cơ sở vật chất, đảm bảo lương, thưởng cho cán bộ, giáo viên, dẫn đến khó nâng cao chất lượng đào tạo. Trong khi đó, cơ sở để hỗ trợ, cấp học bổng cho sinh viên cũng được tính toán căn cứ theo học phí.

Dương Tâm - Thanh Hằng