Ô nhiễm rác thải nhựa trên biển đang ngày càng trở nên nghiêm trọng. (Ảnh minh họa. Nguồn: Wired)

Nhằm góp phần giảm thiểu tình trạng “ô nhiễm trắng” từ đại dương, thời gian qua, nhiều hoạt động thu gom rác thải trên biển đã được triển khai hiệu quả tại nhiều địa phương trên cả nước.

Nổi bật là mô hình thí điểm "Đoàn tàu cá chống rác thải nhựa đại dương," "Quản lý rác thải nhựa cho tàu cá, cảng cá" hay "Thu gom rác thải từ biển vào bờ" để biến rác thải thành tiền... được triển khai tại nhiều địa phương.

Giảm rác thải nhựa nhờ tàu cá trên biển

Theo Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên tại Việt Nam (WWF-Việt Nam), đại dương đang phải đối mặt với tình trạng “ô nhiễm trắng” từ rác thải nhựa. Trong đó, rác thải có nguồn gốc từ hoạt động thủy sản được nhận định là chiếm ưu thế trong tổng số rác thải nhựa trên các bãi biển.

Thống kê từ Chương trình giám sát và đánh giá rác thải nhựa ở bờ biển Việt Nam giai đoạn 2019-2021 cho thấy các loại nhựa thủy sản như phao xốp, lưới nhỏ, dây thừng, phao nhựa, dây câu chiếm 47% về số lượng và 46% về khối lượng rác thải nhựa. Do đó, thu gom rác thải nhựa trên biển là yêu cầu cấp thiết đối với các quốc gia, trong đó có Việt Nam.

Trước bối cảnh đó, trong khuôn khổ Dự án “Giảm thiểu rác thải nhựa đại dương tại Việt Nam,” Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam (Bộ Tài nguyên và Môi trường) phối hợp triển khai cùng WWF-Việt Nam, đã thực hiện nhiều hoạt động nhằm hỗ trợ triển khai thực hiện kế hoạch hành động quản lý rác thải nhựa đại dương ngành thủy sản, giai đoạn 2020-2030.

Một trong những mô hình thí điểm đã triển khai thành công với nguồn lực hỗ trợ từ dự án trên, đó là “Đoàn tàu cá chống rác thải nhựa đại dương” do Phòng Kinh tế thành phố Phú Quốc, tỉnh Kiên Giang, phối hợp với doanh nghiệp triển khai từ tháng 10/2021.

Mô hình trên huy động sự tham gia của các thuyền viên thuộc 26 tàu cá thực hành giảm rác thải nhựa phát sinh từ sinh hoạt trên tàu và trong quá trình đánh bắt thủy sản; thu gom rác thải nhựa trôi nổi trên biển và ngư lưới cụ bị hỏng mang về xử lý tại bờ theo đúng quy định.

Các tàu cá tham gia mô hình sẽ phải thực hiện 4 bước: Ký cam kết thực hiện hành động giảm rác nhựa; nhận dụng cụ, bao lưới từ dự án để thu gom và lưu trữ rác thải nhựa trên tàu; tuyên truyền tới thuyền viên trên tàu; thực hiện cam kết phân loại rác trên tàu và mang rác về bờ.

Với những cam kết đó, qua hơn 6 tháng triển khai thí điểm, trung bình, mỗi tàu cá mang về bờ khoảng từ 160-210kg rác thải sau một chuyến đi biển; trong đó có khoảng 20% là rác thải nhựa có thể tái chế; còn lại 80% là rác khó tái chế hơn (bao muối, bao gói thực phẩm).

Một điểm sáng khác là mô hình thí điểm quản lý rác thải nhựa cho tàu cá, cảng cá tại thành phố Đà Nẵng. Từ cuối năm 2021, thông qua sự hỗ trợ của dự án, Ban Quản lý Âu thuyền và Cảng cá Thọ Quang đã triển khai mô hình trên 25 tàu với các hoạt động tập huấn, hướng dẫn ngư dân và thuyền viên ghi chép số liệu theo biểu mẫu; mang rác thải vô cơ về bờ sau các chuyến đi biển.

Rác thải nhựa ven biển. (Ảnh minh họa. Nguồn: Reuters)

Sau 6 tháng đầu năm 2022, mô hình đã thực hiện ký cam kết về việc giao nộp rác đối với 1.075 tàu và thu gom được hơn 1.396kg rác từ 4.655 tàu. Kết quả kiểm kê cho thấy rác thải do các tàu cá mang về bờ chủ yếu là rác tài nguyên gồm chai nhựa, bao nilon, vỏ lon nhôm. 

“Biến” rác thành tiền, gây quỹ yêu thương

Tại xã Bảo Ninh, thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình, Dự án “Giảm thiểu rác thải nhựa đại dương tại Việt Nam" cũng hỗ trợ xây dựng và triển khai mô hình thí điểm thu gom rác thải từ biển vào bờ từ tháng 10/2021 đến tháng 3/2022. Mô hình được phối hợp triển khai bởi Trung tâm Nghiên cứu Phát triển Kinh tế và môi trường bền vững và Hội phụ nữ xã Bảo Ninh.

Ước tính trong thời gian thực hiện, 100 tàu cá tham gia đã thu gom được khoảng 22.500 chiếc lon, chai nhựa các loại và khoảng 150-160kg túi nilon. Số lon, chai nhựa được các tổ, chi hội phụ nữ các thôn thu gom sau các chuyến tàu đi biển về bán phế liệu xây dựng quỹ tình thương hỗ trợ cho trẻ em và phụ nữ nghèo trong xã.

Bên cạnh đó, từ sáng kiến “Biến rác thành tiền,” các chi hội đã thu được 25 triệu đồng để thăm và trao tặng 29 suất quà cho phụ nữ và trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn, ngư dân gặp nạn trên biển; hay phân công hội viên đón thuyền thu gom để tái chế, bán phế liệu xây dựng Quỹ “Triệu phần quà san sẻ yêu thương.”

Chia sẻ về các mô hình thí điểm thu gom rác thải nhựa ở cấp địa phương kể trên, bà Nguyễn Thị Diệu Thuý, Giám đốc Chương trình Giảm Nhựa của WWF-Việt Nam cho rằng “đây là hành động nhỏ nhưng mang lại nhiều ý nghĩa lớn.”

Theo bà Thúy, các hoạt động trên không chỉ giúp giảm thiểu lượng rác nhựa các đại dương đang phải chống chịu, thể hiện trách nhiệm của doanh nghiệp và ngư dân với môi trường, mà còn đem lại những lợi ích kinh tế-xã hội thiết thực biến rác thành tiền, phục vụ cho các hoạt động đầy ý nghĩa như mô hình tại xã Bảo Ninh.

“Tôi tin rằng đây sẽ là bài học kinh nghiệm với các kết quả tích cực cho các địa phương khác học tập, cũng như tìm thấy cơ hội áp dụng mô hình để thay đổi tại chính địa phương của mình,” bà Thúy nhấn mạnh./.