Bệnh viêm não Lethargica, viêm não Economo hay còn gọi là bệnh buồn ngủ, là một trong những căn bệnh kỳ lạ nhất trong lịch sử y học thế giới.
Những triệu chứng giống như dịch bệnh viêm não lần đầu tiên xuất hiện tại thủ đô London của Anh vào thế kỷ XVII khi một số người đột nhiên rơi vào trạng thái buồn ngủ kéo dài với các triệu chứng tương tự như bệnh viêm não, không tỉnh dậy sau vài tuần, không uống, không ăn… Người ta đã cố gắng đánh thức họ bằng nhiều cách nhưng vô ích.
Căn bệnh này được mô tả lần đầu tiên vào năm 1917 bởi bác sĩ tâm thần và thần kinh học người Áo Konstantin von Economo, người gọi nó là "viêm não hôn mê" (vì vậy thỉnh thoảng người ta còn gọi là bệnh Economo).
Các triệu chứng đầu tiên thường xuất hiện khá đột ngột, bắt đầu bằng đau đầu và cảm thấy mệt mỏi, sau đó xuất hiện trạng thái lơ mơ, đôi khi kèm theo mê sảng nhưng bệnh nhân dễ tỉnh giấc.
Bệnh có thể dẫn đến tử vong sớm hoặc sau vài tuần; nhưng nó có thể kéo dài trong nhiều tuần hoặc thậm chí vài tháng. Điều đáng sợ là căn bệnh này không có các triệu chứng đồng nhất.
Một phần ba số bệnh nhân mắc bệnh ngủ tử vong trong giai đoạn cấp tính, hôn mê không thể đánh thức hoặc rơi vào trạng thái mất ngủ nặng đến mức không thể bằng cách nào làm cho họ ngủ được, thường kết thúc bằng cái chết trong vòng 10 đến 14 ngày.
Do cảm thấy khó thở nên trong khi ngủ, bệnh nhân thường thực hiện các tư thế khác lạ. Đôi khi mất ngủ đi kèm với sự phấn khích cao liên tục, khiến bệnh nhân trở nên điên cuồng, cả về thể xác lẫn tinh thần.
Những bệnh nhân này ở trong trạng thái phấn khích và vận động không ngừng cho đến khi chết, do hoàn toàn kiệt sức trong 1 tuần hoặc 10 ngày.
Trong hơn 2 thế kỷ sau đó, căn bệnh này không quay trở lại cho đến mùa đông năm 1916-1917, khi tại thủ đô Vienna của Áo và những thành phố châu Âu khác, mọi người bất ngờ có biểu hiện buồn ngủ. Một trong những ca bệnh đầu tiên được ghi nhận là ở ngoại ô Verdun (Pháp), nơi căn bệnh này đã hạ gục binh lính của khối Hiệp ước Entente.
Bệnh viêm não Lethargica là một trong những căn bệnh kỳ lạ nhất trong lịch sử nhân loại. Ảnh: livejournal.com
Những năm 1920-1921 là giai đoạn dịch bệnh bùng phát dữ dội nhất. Bệnh buồn ngủ lan truyền qua giọt bắn li ti trong không khí, mà tác nhân gây bệnh được cho là một loại virus không xác định.
Có phỏng đoán cho rằng, dịch bệnh này xuất hiện có liên quan đến "dịch cúm Tây Ban Nha" bùng phát trong những năm 1918-1919. Cơ thể người bị suy nhược do dịch cúm gây ra trở thành "con mồi" dễ tấn công đối với chủng virus mới, hoặc bệnh viêm não trở thành biến chứng hậu "dịch cúm Tây Ban Nha".
Bệnh buồn ngủ thường gây tử vong trong trạng thái hôn mê, hoặc ngược lại, khi nguời bệnh mất ngủ mạn tính. Tổng cộng có 1,6 triệu người tử vong do dịch bệnh này, chiếm 1/3 số bệnh nhân mắc bệnh. Một số người qua khỏi thì suốt quãng đời còn lại trở thành những "pho tượng sống", mất khả năng vận động và giao tiếp bằng lời nói.
Từ Romania, bệnh viêm não buồn ngủ lan truyền sang Ukraine và Nga. Ca bệnh đầu tiên được ghi nhận tại tỉnh Nizhegorod của Nga là vào tháng 3/1921, và trong vòng 3 năm sau đó tại đây phát hiện có tổng cộng 18 nam giới và 13 phụ nữ mắc bệnh này.
Những người đầu tiên tại Moskva mắc bệnh này là vào tháng 9/1922, và sau 2 tháng có rất nhiều người tìm đến bác sĩ với những triệu chứng lạ.
Theo số liệu của Giáo sư Mikhail Margulis – Bộ môn bệnh thần kinh thuộc Trường Đại học Moskva, số người mắc bệnh tại thủ đô của Liên Xô vào đầu năm 1923 là gần 100 người, trong khi đỉnh dịch diễn ra vào tháng 1 năm đó.
Tại Bệnh viện Staro-Ekaterininskaya, cứ 4 bệnh nhân được chẩn đoán mắc bệnh này thì có một người không qua khỏi.
Giáo sư Mikhail Margulis cho biết, bệnh viêm não có những biểu hiện khác nhau, nhưng phổ biến nhất là chứng buồn ngủ. Khi đó, bệnh nhân rơi vào trạng thái mê man có thể kéo dài hàng tuần hoặc hàng tháng với thân nhiệt cao. Kể cả nếu có quấy rầy họ, thì họ vẫn thiu thiu ngủ ngay cả đang khi ăn. Điều này là do các cơ mắt bị liệt, sụp mí mắt, một số trường hợp cá biệt còn dẫn đến tật mắt lác.
Vì khó thở, nên bệnh nhân thường có những tư thế nằm ngủ rất kỳ lạ. Để tránh nhiễm bệnh, Giáo sư Mikhail Margulis khuyên mọi người nên áp dụng những biện pháp phòng ngừa như đối với những căn bệnh truyền nhiễm khác.
Do tình hình dịch bệnh bùng phát, tại Liên Xô khi đó đã thành lập Ban nghiên cứu bệnh viêm não buồn ngủ.
Trên cơ sở quan sát lâm sàng nhiều người bệnh, người ta đã cho xuất bản những cuốn sách chuyên khảo của các tác giả Nikolai Chetverikov và Alexander Greenstein, cũng như những tuyển tập các tài liệu về y học.
Theo nhà nghiên cứu Joel Vilensky, một số thầy thuốc lâm sàng Liên Xô đã ghi nhận mức độ lây lan cao của bệnh buồn ngủ trong cộng đồng người Do Thái, cũng như mối liên quan của căn bệnh này với các vụ chấn thương và những căn bệnh khác.
Tuy nhiên, các bác sĩ ở Liên Xô và phương Tây đều không đưa ra được những phương pháp điều trị hiệu quả.
Các bác sĩ Liên Xô đã đặt cược vào việc tăng cường khả năng miễn dịch, cải thiện chế độ ăn uống tổng thể, hoạt động thể chất hợp lý và chăm sóc y tế miễn phí, bao gồm cả việc khám sức khỏe hàng năm. Để bảo vệ bản thân khỏi bị nhiễm trùng, Margulis khuyên nên thực hiện "các biện pháp phòng ngừa tương tự như đối với các bệnh truyền nhiễm khác".
Bệnh ngủ lây lan trên toàn cầu đến năm 1927, 5 triệu người đổ bệnh vì hôn mê, nhưng tại tất cả các quốc gia, dịch bệnh đã biến mất đột ngột và bí ẩn như khi nó bùng phát.
Ngày nay, bệnh viêm não Economo được gọi là một "bệnh lâm sàng hiếm gặp", nó chưa bao giờ trở lại với quy mô ồ ạt. Đợt bùng phát lớn cuối cùng đã được ghi nhận trên lãnh thổ của Liên Xô cũ - vào năm 2014, 33 cư dân của vùng Akmola của Kazakhstan đã bị nhiễm bệnh.
Trong hàng trăm năm qua, những phòng thí nghiệm tối tân nhất và những nhà khoa học hàng đầu đã cố gắng giải thích hiện tượng viêm não hôn mê và phát triển một phương pháp chữa trị, nhưng "virus buồn ngủ" - tác nhân gây bệnh dịch viêm não hôn mê vẫn chưa được phân lập, căn bệnh vẫn là một trong những bí ẩn lớn nhất trong lịch sử.