Để hiểu hệ thống cử tri đoàn, trước tiên chúng ta phải biết rằng kết quả bầu cử tổng thống Mỹ không được định đoạt bởi tổng phiếu bầu phổ thông, tức tổng phiếu bầu mà họ nhận được từ người dân.
Thay vào đó, tổng thống Mỹ được bầu chọn bởi một nhóm gồm 538 người. Những người này được gọi là đại cử tri và họ tạo nên cử tri đoàn.
Đại cử tri là ai?
Trước cuộc bầu cử, các đảng phái chính trị ở mỗi bang sẽ chọn ra một nhóm đại cử tri: những người cuối cùng sẽ bỏ phiếu chọn tổng thống. Thông thường, đại cử tri là quan chức đảng hoặc người ủng hộ.
Số lượng đại cử tri của mỗi bang sẽ bằng tổng số lượng nghị sĩ của bang đó tại Hạ viện và Thượng viện Mỹ.
Ví dụ: Michigan nhận được 15 phiếu đại cử tri - tương ứng 2 thượng nghị sĩ và 13 hạ nghị sĩ của họ tại quốc hội Mỹ.
Tennessee’s Electors Cast Electoral College Ballots. Ảnh: sos.tn.gov
Nhân viên Quốc hội mở phong thư chứa phiếu bầu của Đại cử tri đoàn trong phiên họp chung của Quốc hội vào tháng 1-2017 ở Washington. Ảnh: Reuters
Phiếu đại cử tri được phân bổ ra sao?
Ở hầu hết các bang trên khắp nước Mỹ, ứng viên tổng thống nhận được nhiều phiếu bầu phổ thông nhất sẽ giành được toàn bộ phiếu đại cử tri của bang đó.
Những trường hợp ngoại lệ là Maine và Nebraska, nơi phiếu đại cử tri được phân bổ dựa trên một hệ thống phức tạp phản ánh số phiếu phổ thông ở cấp tiểu bang và khu vực quốc hội.
Quận Columbia không phải là một tiểu bang nhưng vẫn nhận được 3 phiếu đại cử tri.
Nhưng đây mới là điều quan trọng nhất: Để trở thành ông chủ Nhà Trắng, ứng viên tổng thống phải giành được sự ủng hộ của đa số đại cử tri.
Điều này đồng nghĩa trên tổng số 538 phiếu đại cử tri, ứng viên phải giành được ít nhất 270 phiếu để chiến thắng.
Đại cử tri đoàn sẽ bỏ phiếu vào tháng 12, khoảng 1 tháng sau khi người dân bỏ phiếu.
Phiếu bầu của đại cử tri đoàn sẽ được Quốc hội chứng nhận vào đầu tháng 1 năm sau, khi người chiến thắng được xác nhận và nhậm chức.
Theo hệ thống Đại cử tri đoàn, ứng viên nhận được nhiều phiếu phổ thông hơn chưa chắc đã là người chiến thắng. Ảnh: Bloomberg
Tất cả những điều trên có nghĩa là gì?
Thực tế, để đắc cử tổng thống Mỹ, ứng viên phải nhận được sự ủng hộ ở đủ các bang quan trọng để chạm mốc 270 phiếu đại cử tri.
Theo hệ thống này, ứng viên giành được nhiều phiếu bầu phổ thông hơn chưa chắc đã là người chiến thắng.
Điều này từng xảy ra vào năm 2016, khi ứng viên Dân chủ Hillary Clinton giành được nhiều phiếu phổ thông hơn nhưng vẫn thua ứng viên Cộng hòa Donald Trump.
Chiến thắng của ông Trump có được nhờ những bang như Florida và Pennsylvania, nơi nắm giữ ít nhất 20 phiếu đại cử tri mỗi bang.
Trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ 2016, bà Hillary Clinton giành được nhiều phiếu phổ thông hơn nhưng vẫn thua ông Donald Trump. Ảnh: USA Today
Trong trường hợp không có người giành được đa số phiếu đại cử tri, Hạ viện Mỹ sẽ bỏ phiếu bầu tổng thống. Điều này mới chỉ xảy ra một lần vào năm 1824. Có 4 ứng viên nhận được phiếu đại cử tri nhưng không người nào có đủ số phiếu cần thiết.
Đại cử tri giả mạo là gì?Giai đoạn trước ngày bầu cử, hai đảng Dân chủ và Cộng hòa sẽ lập danh sách đại cử tri của riêng mình tại từng bang. Ứng viên tổng thống của đảng nào chiến thắng ở bang nào thì danh sách đại cử tri đoàn của đảng đó được sử dụng.
Vào năm 2020, cử tri Mỹ được làm quen với khái niệm "đại cử tri giả mạo" sau khi các đảng viên Cộng hòa ủng hộ ông Trump ở 7 bang tự thành lập đoàn đại cử tri của riêng họ để lật ngược kết quả bầu cử. Một số cá nhân liên quan đã bị truy tố hình sự.
Hệ thống đại cử tri đoàn được thiết kế để đảm bảo quyền lực chính trị cho các bang, theo Al Jazeera.
Một số người Mỹ cho rằng phiếu đại cử tri nên bị loại bỏ để trao toàn quyền quyết định cho phiếu phổ thông.
Tuy nhiên, không ít người khẳng định hệ thống đại cử tri đoàn cần được duy trì vì nó đảm bảo các bang đông dân không lấn át các bang nhỏ hơn, từ đó khuyến khích sự đại diện thiểu số trong nền dân chủ Mỹ.