Theo thống kê của Bảo hiểm Xã hội Việt Nam, hàng năm trên toàn quốc có khoảng 162 triệu lượt người khám chữa bệnh. Với dân số gần 100 triệu người, trung bình mỗi năm mỗi người có khoảng 1,6 lần đi khám chữa bệnh bảo hiểm y tế.

Theo Phó Tổng Giám đốc Bảo hiểm Xã hội Việt Nam Đào Việt Ánh, hằng năm quỹ bảo hiểm thanh toán khám chữa bệnh bảo hiểm y tế khoảng 100.000 tỷ đồng, thế nhưng câu chuyện về thiếu thuốc, vật tư, hoá chất và thiết bị y tế vẫn nóng dù đã có nhiều cuộc họp giải quyết vướng mắc...

“Căn bệnh” cũ

Việc thiếu thuốc không chỉ riêng ở một bệnh viện hay một vài tỉnh, thành phố mà đang xảy ra nhiều nơi. Theo báo cáo của Bộ Y tế, có tới 28 Sở Y tế và 12 bệnh viện tuyến Trung ương có tình trạng thiếu thuốc, vật tư y tế. Việc này đã ảnh hưởng đến quá trình điều trị cho người bệnh, đặc biệt là những người nghèo.

Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam cho hay Việt Nam là nước đang phát triển với thu nhập trung bình thấp, nhu cầu khám chữa bệnh cao. Trung bình chi phí khám chữa bệnh những năm trước đây có 70% liên quan đến thuốc, chẩn đoán hình ảnh và xét nghiệm; mấy năm gần đây rút xuống còn khoảng 60%, trong đó máy móc phải là tốt nhất, thuốc tốt, thiết bị, vật tư cũng chất lượng cao. Đặc biệt riêng về thuốc, có tới hơn 90% là nhập từ bên ngoài.

Chính vì vậy, thời gian gần đây việc các bệnh viện thiếu thuốc, hoá chất, sinh phẩm y tế và xét nghiệm khiến công tác khám chữa bệnh ‘gặp vấn đề,’ đội ngũ y bác sỹ, người bệnh đều “ngồi trên đống lửa.”

Bài toán này được các cơ quan chức năng vào cuộc. Vừa qua, ngày 5/8, Trung tâm Mua sắm tập trung thuốc Quốc gia (Bộ Y tế) đã tổ chức công bố và trao quyết định phê duyệt kết quả lựa chọn nhà thầu các gói thầu cung cấp thuốc thuộc danh mục thuốc đấu thầu tập trung cấp quốc gia giai đoạn 2022-2023. Tổng giá kế hoạch của các danh mục có đề xuất trúng thầu là 7.630 tỷ đồng, tổng giá trị trúng thầu là 6.292 tỷ đồng. Dù vậy, câu chuyện thiếu thuốc trong các cơ sở y tế, đấu thầu thuốc vẫn được lãnh đạo các bệnh viện tiếp tục kêu khó, còn nhiều vướng mắc cần giải quyết.

“

 Việt Nam là nước đang phát triển với thu nhập trung bình thấp, nhu cầu khám chữa bệnh cao.

Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam 

Tiến sỹ Nguyễn Thị Ngọc Bảo - Phó Giám đốc Trung tâm Mua sắm tập trung thuốc quốc gia (Bộ Y tế) thừa nhận việc thiếu thuốc vật tư, y tế đang rất nóng. Đây cũng không phải là vấn đề mới, nhưng quan trọng là thiếu ở mức độ nào, thiếu cái gì, thiếu ra sao? Vừa qua, lãnh đạo Bộ Y tế đã phê duyệt thành lập 4 đoàn đi kiểm tra thiếu thuốc, vật tư, thiết bị y tế ở tất cả các cơ sở y tế. Việc thiếu cụ thể ra sao thì phải có những số liệu rõ ràng và trên số liệu đó mới đưa ra được những giải pháp cụ thể.

Tiến sỹ Nguyễn Thị Ngọc Bảo cho hay vừa qua đợt đấu thầu thuốc cho bệnh nhân HIV-AIDS (thuốc ARV), trong danh mục có 3 nhà thầu đạt để thương thảo trao hợp đồng thì cả 3 nhà thầu đều từ chối. Trong đó, có nhà thầu nêu nguyên liệu nhập từ Trung Quốc, mà Trung Quốc thì đang đóng cửa toàn bộ các thành phố có thể xuất khẩu nguyên liệu sang Việt Nam.

“Theo thông tin chúng tôi được biết, trên 90% nguồn nguyên liệu sản xuất thuốc ARV đều từ Trung Quốc. Trong khi Trung Quốc thực hiện "zero COVID" thì hệ thống cung ứng, chuỗi cung ứng ảnh hướng đến nguyên liệu. Hay thuốc nhập khẩu từ Ấn Độ, thời gian vừa qua quốc gia này cũng trong tình trạng COVID nên cũng đứt gẫy chuỗi cung ứng. Đấy là phạm vi ngành y tế,” bà Bảo nhấn mạnh.

“

Việc thiếu thuốc vật tư, y tế đang rất nóng. Đây cũng không phải là vấn đề mới, nhưng quan trọng là thiếu ở mức độ nào, thiếu cái gì, thiếu ra sao?

Tiến sỹ Nguyễn Thị Ngọc Bảo - Phó Giám đốc Trung tâm Mua sắm tập trung thuốc quốc gia

Tại các bệnh viện, Phó giáo sư Đào Xuân Cơ - Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai nhấn mạnh: “Đây là vấn đề rất nóng, không phải với riêng Bệnh viện Bạch Mai mà có lẽ là tình trạng chung của cả ngành y tế.”

Theo ông, sau khi dịch COVID-19 kiểm soát tốt, bắt đầu sang quý II/2022, số lượng bệnh nhân đến Bệnh viện Bạch Mai tăng đột biến, bởi nhiều lý do. Thực tế, hầu hết các chuyên khoa đều tăng đến 5 lần, làm cho áp lực thiếu trang thiết bị, vật tư, thuốc vốn dĩ đã có từ trước, nay thiếu trầm trọng hơn.

Tại Bệnh viện Bạch Mai, mỗi ngày tiếp nhận từ 6.500-8.000 lượt bệnh nhân đến thăm khám, khoảng 10% trong số đó phải nhập viện. Số bệnh nhân điều trị nội trú khoảng 4.000 người. Chỉ 6 tháng đầu năm, bệnh viện đã thực hiện gần 250.000 ca thủ thuật; trên 8.900 ca phẫu thuật; chưa kể các kỹ thuật cao được triển khai, trong đó có ghép tạng...

Trong công tác đấu thầu, báo cáo của Bệnh viện Bạch Mai cho thấy, 18 công ty trúng thầu thuốc, vật tư chưa cung ứng đủ theo đơn đặt hàng của bệnh viện. Trong đó, một số thuốc thiết yếu thiếu ceftriaxone, cefazolin, amikacin, vancomycin, clindamycin… Đặc biệt, một số gói thầu hóa chất, vật tư y tế dùng trong tiêu hóa và can thiệp tim mạch trượt thầu với tỷ lệ từ 23% đến 70%. Điều này đã gây ảnh hưởng tới công tác khám chữa bệnh của bệnh viện.

Theo Phó giáo sư Đào Xuân Cơ, tại Bệnh viện Bạch Mai, cho đến nay, về thuốc, bệnh viện chỉ thiếu khoảng 5-10% do các nguyên nhân khách quan đem lại như các nhà cung ứng không có, hoặc đang chờ các gói thầu đấu thầu tập trung. Kết quả đấu thầu có nhưng cần chờ thời gian làm các thủ tục cấp phép. Còn hầu hết các thuốc thiết yếu, cơ bản thì bệnh viện cung ứng khá kịp thời.

“

Trong công tác đấu thầu, báo cáo của Bệnh viện Bạch Mai cho thấy, 18 công ty trúng thầu thuốc, vật tư chưa cung ứng đủ theo đơn đặt hàng của bệnh viện.

“Chúng tôi là bệnh viện lớn nhưng không thiếu thuốc đến mức trầm trọng vì đã có những giải pháp như liên hệ với các bệnh viện xung quanh thành phố Hà Nội để trao đổi, chia sẻ những thuốc trong gói đấu thầu tập trung, điều tiết những thuốc chưa dùng hết giữa các bệnh viện với nhau…,” ông Cơ nhấn mạnh.

Còn tại Bệnh viện Tai Mũi Họng Trung ương, lãnh đạo bệnh viện cho biết không lựa chọn được nhà thầu do nhiều mặt hàng không có nhà thầu tham dự (36 danh mục gồm thuốc nhuộm, Javel, dung dịch rửa máy...); 66 danh mục (như phim X- quang; tay dao Plasma, lưỡi cắt Hummer, các loại mũi khoan...) không vượt qua vòng đánh giá về năng lực và kinh nghiệm; 20 danh mục không vượt qua vòng đánh giá về kỹ thuật; 140 danh mục giá dự thầu cao hơn giá kế hoạch...

Một “rừng” kiến nghị

Tại hội nghị trực tuyến của Bộ Y tế mới đây, ông Nguyễn Tri Thức - Giám đốc Bệnh viện Chợ Rẫy đầy tâm tư khi nêu ra một loạt các vấn đề đang xảy ra tại các bệnh viện, các cơ sở y tế khiến những bệnh viện như Chợ Rẫy đang vướng. Đó là những khó khăn trong đấu thầu mua sắm và liên doanh liên kết.

Cụ thể, về đấu thầu mua sắm thuốc. Hiện nay các bệnh viện đang gặp rất nhiều khó khăn trong việc xây dựng giá dự toán. Giá dự toán chỉ tính được khi lập kế hoạch đấu thầu. Nếu theo Thông tư 58 năm 2016 của Bộ Tài chính sau khi phê duyệt giá dự toán mua sắm rồi mới lập kế hoạch đấu thầu thì các bệnh viện không thể làm được.

Vì vậy, ông Thức kiến nghị ở giai đoạn lập dự toán mua sắm không bắt buộc phải xây dựng đơn giá chi tiết theo từng dấu kỹ thuật hoặc nên bổ sung vào Thông tư hướng dẫn xác định dự toán mua sắm thuốc cho phép các bệnh viện được xây dựng đơn giá dự toán theo dấu kỹ thuật bằng với giá bình quân mua sắm năm trước liền kề, hoặc sử dụng giá bình quân của các báo giá được xác lập trong giai đoạn xây dựng toán mua sắm.

Về thuốc, theo Giám đốc Bệnh viện Chợ Rẫy, đối với các loại thuốc hiếm và thuốc nhập theo hạn ngạch gặp rất nhiều khó khăn do không có nguồn cung. Đơn cử như gần đây thiếu thuốc Protamin sulfat nguy cơ bệnh viện phải ngưng mổ tim (hiện đã mua được thuốc), thuốc kháng nọc rắn... Vì vậy, đối với những loại thuốc này, Bộ Y tế nên đưa vào mua sắm tập trung hoặc cho phép chỉ định thầu rút gọn hoặc lập kho dự trữ quốc gia điều phối cho các tỉnh, thành phố.

Về đấu thầu mua sắm trang thiết bị, vật tư y tế, sinh phẩm, các bệnh viện và cơ sở y tế đang gặp rất nhiều khó khăn tại Khoản 2, Điều 11, Thông tư 58 năm 2016 của Bộ Tài chính. Đó là yêu cầu phải đầy đủ 3 đặc tố giá thì mới xây dựng kế hoạch mua sắm được. Vì vậy, ông Thức kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo và Bộ Tài chính hướng dẫn lại vì điều này không cần thiết và không khả thi.

“

Kiến nghị giá mua sắm trong y tế không nên chọn giá thấp nhất mà cần quy định rõ chọn giá hợp lý nhất phù hợp với điều kiện của từng cơ sở, từng chuyên khoa.

Giám đốc Bệnh viện Chợ Rẫy

Về việc quy định xác lập giá kế hoạch phải tham khảo trong vòng từ 2 tháng trên cổng thông tin, các bệnh viện đang gặp khó khăn khi các website công khai kết quả đấu thầu gồm 2 cổng thông tin chính. Khi các đơn vị đăng công khai kết quả đấu thầu thường không chi tiết các tính năng kỹ thuật mà đăng chung chung. Do đó, để xây dựng cấu hình tính năng kỹ thuật khác nhau ở các đơn vị, chỉ dựa vào thông tin đó thì không thể nào lập được giá sát thực tế. Nhưng nếu không sát thực tế thì các cơ quan chức năng sẽ quy vì sao cùng chủng loại mà bệnh viện này mua giá cao mà bệnh viện khác mua giá thấp.

“Thực tế, bệnh viện mua giá cao thì máy có nhiều chức năng trong khi máy mua giá thấp có ít chức năng. Điều này gây khó khăn cho các bệnh viện trong xây dựng kế hoạch. Vì vậy, Giám đốc Bệnh viện Chợ Rẫy kiến nghị Chính phủ và Bộ Y tế quy định rõ thứ tự ưu tiên trong việc sử dụng thông tin về giá để xây dựng giá kế hoạch. Hai website này hoạt động chưa trôi chảy nên các cơ sở y tế muốn tham khảo, tra cứu có những lúc phải mở 18 cửa sổ mới có đầy đủ thông tin, gây mất thời gian cho các cơ sở,” ông Thức chỉ rõ.

Đối với hàng hóa nhập khẩu, các đơn vị cũng kiến nghị công khai thông tin giá để bảo đảm tính minh bạch, giúp các cơ sở y tế yên tâm xây dựng giá đấu thầu.

Giám đốc Bệnh viện Chợ Rẫy cũng kiến nghị giá mua sắm trong y tế không nên chọn giá thấp nhất mà cần quy định rõ chọn giá hợp lý nhất phù hợp với điều kiện của từng cơ sở, từng chuyên khoa…; quy định rõ các bước, các hội đồng có quyền xác định nhu cầu thực tế là phù hợp; kiến nghị cho phép các bệnh viện từ hạng 1 đến hạng đặc biệt được phép lựa chọn nhà sản xuất để mua sắm thiết bị y tế phù hợp với các bệnh chuyên sâu. Nếu đấu thầu tên chung chung thì các thiết bị trúng thầu sẽ không phục vụ được nhu cầu của các bệnh viện hạng 1 và mua về không sử dụng được sẽ gây lãng phí.

Trong luật cho phép chỉ định thầu trong trường hợp cấp bách nhưng không quy định như thế nào là cấp bách và ai là người quyết định trường hợp này là cấp bách của bệnh viện đó. Do đó, nên có những quy định rõ thế nào là cấp bách trong y khoa của một đơn vị, ai là người được phép xác định bệnh viện đang ở trong tình huống cấp bách.

Về đấu thầu các máy xét nghiệm: Hiện nay các máy xét nghiệm hiện đại đa phần đều có hóa chất tương thích với máy, nếu dùng hóa chất khác thì không sử dụng được. Do vậy, ông Thức kiến nghị Chính phủ và Bộ Y tế cho phép chấp nhận hình thức máy đặt, máy mượn, đấu thầu hóa chất và giá của các hóa chất này do Bộ Y tế quản lý bán hoặc đấu thầu tập trung quốc gia.

Phó giáo sư Đào Xuân Cơ cho hay: “Có ý kiến cho rằng hiện tại, giám đốc các bệnh viện, các nhà quản lý ở các Sở Y tế có tâm lý e ngại trong vấn đề mua sắm. Thực tế nếu chúng ta có các văn bản pháp quy rõ ràng và tạo điều kiện cho việc mua sắm minh bạch, công khai thì chắc chắn không khó khăn gì khi mua sắm trang thiết bị, vật tư y tế và thuốc cho người bệnh. Chúng tôi hoàn toàn tự tin trong việc mua sắm nếu như tới đây các văn bản pháp quy được sửa theo hướng dễ làm...”

Dồn lực gỡ rối

Phân tích về những vấn đề liên quan tới ngành y tế, Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam nhấn mạnh ngành y tế có "một núi việc" và toàn những việc cấp bách, phải giải quyết ngay. Đối với tháo gỡ tình trạng thiếu thuốc, vật tư, Bộ Y tế hoàn thành dự thảo Nghị quyết về vấn đề này và trình Chính phủ. Khi Nghị quyết được ban hành, nếu vẫn không mua được trang thiết bị, vật tư y tế thì Bộ Y tế phải chịu trách nhiệm.

Quyền Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan cũng cho biết thời gian tới ngành y tế tập trung giải quyết cả những tồn tại trước mắt như đẩy mạnh tiến độ tiêm chủng, tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc trong mua sắm, đấu thầu; đẩy nhanh giải ngân vốn đầu tư công; đẩy mạnh cấp phép thuốc, trang thiết bị y tế. Song song với đó, Bộ Y tế sẽ giải quyết các vấn đề mang tính lâu dài như hoàn thiện thể chế, chính sách; đổi mới tài chính y tế; đầu tư phát triển y tế dự phòng, y tế cơ sở...

Đặc biệt, ngành y tế sẽ tập trung công tác xây dựng, hoàn thiện hành lang pháp lý, kịp thời tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc về mua sắm, đấu thầu, bảo đảm thuốc, vật tư, trang thiết bị y tế đáp ứng yêu cầu; xã hội hóa, quản trị đơn vị sự nghiệp công.

Liên quan đến công tác đấu thầu, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Thị Bích Ngọc cho hay về hệ thông văn bản trong lĩnh vực này, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết 30, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết 79 và Nghị quyết 86, trong đó quy định một số nội dung khác so với Luật Đấu thầu, Luật Quản lý tài sản công và các luật khác để thực hiện mua sắm, đấu thầu trong phòng chống dịch. Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã có văn bản hướng dẫn cho các bộ, ngành địa phương và ban hành 2 thông tư hướng dẫn số 08 và số 16 về quy định chi tiết việc đăng tải thông tin đấu thấu, lựa chọn nhà thầu trên hệ thống đấu thầu mạng quốc gia. Do đó, bà đề nghị Bộ Y tế tiếp túc phối hợp chặt chẽ với Bộ Kế hoạch và Đầu tư để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc.

Bên cạnh đó, dự án Luật Đầu thấu sửa đổi dự kiến sẽ được Chính phủ trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 4. Trong đó có một chương riêng về đấu thầu thuốc và đây là sẽ biện pháp công khai, minh bạch, khắc phục những vướng mắc trong đấu thầu thuốc thời gian qua.

Tại Hội nghị trực tuyến nâng cao công tác chăm sóc sức khỏe nhân dân, chủ động thích ứng linh hoạt, góp phần phục hồi nhanh, phát triển bền vững, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính thẳng thắn nhìn nhận ngành y tế vẫn còn những hạn chế, khuyết điểm, bất cập như tình trạng thiếu thuốc điều trị, trang thiết bị, vật tư, sinh phẩm y tế ở một số bệnh viện, địa phương chưa được xử lý dứt điểm. Nhiều vụ việc vi phạm pháp luật, tiêu cực, nhất là trong mua sắm trang thiết bị, vật tư y tế phục vụ phòng, chống dịch, lợi dụng dịch bệnh để trục lợi gây dư luận bức xúc trong xã hội. Giá dịch vụ y tế chậm điều chỉnh, chưa tính đủ chi phí thực tế.

“Hiện nay, ngành y đang phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức. Nhưng đây cũng là thời cơ lớn để đổi mới, tạo ra đột phá bởi những bất cập, vướng mắc cản trở hệ thống y tế phát triển đã được bộc lộ rõ và được nhận thức đầy đủ hơn. Bám sát thực tiễn, phát hiện nhanh các vấn đề phát sinh mà cơ chế, chính sách chưa đề cập hoặc đã có nhưng chưa theo kịp thực tiễn để đưa ra giải pháp xử lý phù hợp, kịp thời theo thẩm quyền hoặc báo cáo cấp có thẩm quyền xử lý. Phải mạnh dạn làm, cần thì thí điểm, vừa làm vừa rút kinh nghiệm, hoàn thiện dần, không cầu toàn, không nóng vội,” người đứng đầu Chính phủ chỉ rõ.

“

Hiện nay, ngành y đang phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức. Nhưng đây cũng là thời cơ lớn để đổi mới, tạo ra đột phá bởi những bất cập, vướng mắc cản trở hệ thống y tế phát triển đã được bộc lộ rõ và được nhận thức đầy đủ hơn.

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính

Trước những khó khăn của các bệnh viện trong thời gian gần đây, Thủ tướng yêu cầu Bộ Y tế triển khai quyết liệt các biện pháp, xử lý dứt điểm tình trạng thiếu thuốc, trang thiết bị y tế tại các bệnh viện. Bộ Y tế cùng Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tài chính rà soát và chủ động phối hợp với các bộ, ngành liên quan để tạo cơ chế đầu thầu thuốc, trang thiết bị y tế đảm bảo nguyên tắc minh bạch, khả thi và tạo sự yên tâm cán bộ thực thi công chức công vụ, tránh tâm lý sợ việc đấu thầu, ảnh hưởng đến sức khỏe nhân dân. Nếu vướng mắc cơ chế, Chính phủ sẽ họp liên ngành để tháo gỡ và xử lý để dứt khoát việc này không ảnh hưởng đến việc khám và điều trị.

Thủ tướng nhấn mạnh tinh thần là đẩy mạnh phân cấp, phân quyền cho cấp dưới và các cơ sở y tế, đi đôi với phân bổ nguồn lực hợp lý, nâng cao năng lực cán bộ thực thi và tăng cường kiểm tra, giám sát, kiểm soát quyền lực. Bộ Y tế tập trung thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước. Nghiên cứu nhanh, từng bước giao một số bệnh viện trực thuộc Bộ Y tế cho địa phương quản lý./.